Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie jest jedyną tego rodzaju placówką w województwie warmińsko-mazurskim. Główny kampus oraz miasteczko akademickie umiejscowione są w olsztyńskiej dzielnicy zwanej Kortowem.
UWM w Olsztynie powstał 1 września 1999 r. w wyniku połączenia Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Akademii Rolniczo-Technicznej i Warmińskiego Instytutu Teologicznego. Powołano go do życia na mocy ustawy z dnia 9 lipca 1999 r („O utworzeniu Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie).
Historia Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie sięga 1950 r. Wówczas założono pierwszą wyższą uczelnię w tym mieście- Wyższą Szkołę Rolniczą. 22 lata później przemianowano ją na Akademię Rolniczo-Techniczną. W czerwcu 1969 r. powstała w Olsztynie Wyższa Szkoła Nauczycielska, przekształcona 5 lat potem w Wyższą Szkołę Pedagogiczną. W kwietniu 1980 r. powołano do życia trzecią olsztyńską państwową uczelnię- Warmiński instytut Teologiczny. Z tych trzech szkół w 1999 r. utworzono Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, który łączy w sobie tradycję pięćdziesięcioletniej ART, trzydziestoletniej WSP i ponad 450 lat kształcenia teologicznego na Warmii.
Na początku UWM posiadał 12 wydziałów oraz 32 kierunki kształcenia. Liczba studentów nie przekraczała 25 tysięcy. Ta państwowa uczelnia wyższa posiadała wtedy prawo do habilitowania w 6 dyscyplinach naukowych, a także do nadawania doktoratów w 13 dyscyplinach. Jej pierwszym rektorem był prof. dr hab. Ryszard Górecki, który do dziś piastuje tę funkcję.
Dziś UWM posiada 17 wydziałów, z czego aż 11 posiada pełne prawa akademickie, co też wiąże się z nadawaniem stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego. Uprawnienia do doktoryzowania ma 16 wydziałów, co pozwala na nadawanie stopnia naukowego doktora w 22 dyscyplinach naukowych. Uniwersytet Warmińsko-Mazurski może pochwalić się niemal 35 tysiącami studentów, kształcących się na 58 kierunkach na studiach stacjonarnych, niestacjonarnych, doktoranckich oraz podyplomowych.
Wydziałami UWM są:
-Wydział Bioinżynierii Zwierząt (kierunki: zootechnika, bioinżynieria produkcji żywności)
-Wydział Biologii i Biotechnologii (kierunki: biologia, biotechnologia)
-Wydział Geodezji i Gospodarki Przestrzennej (kierunki: geodezja i kartografia, gospodarka przestrzenna)
-Wydział Humanistyczny (filologia polska, filologia: ukraińska, ukraińska z językiem angielskim, wschodniosłowiańska, angielska, germańska, rosyjska, rosyjska z językiem angielskim, dziennikarstwo i komunikacja społeczna, stosunki międzynarodowe, historia, filozofia)
-Wydział Kształtowania Środowiska i Rolnictwa (kierunki: ochrona środowiska, leśnictwo, architektura krajobrazu, rolnictwo, ogrodnictwo)
-Wydział Matematyki i Informatyki (kierunki: informatyka, matematyka, fizyka techniczna)
-Wydział Medycyny Weterynaryjnej (kierunki: weterynaria)
-Wydział Nauk Ekonomicznych (kierunki: zarządzanie, zarządzanie i inżynieria produkcji, ekonomia)
-Wydział Nauk Medycznych (kierunki: pielęgniarstwo, ratownictwo medyczne, lekarski, dietetyka)
-Wydział Nauk Społecznych (kierunki: bezpieczeństwo narodowe, politologia, socjologia, praca socjalna, pedagogika, pedagogika specjalna)
-Wydział Nauk Technicznych (kierunki: mechatronika, budownictwo, mechanika i budowa maszyn, energetyka, edukacja techniczno-informatyczna, inżynieria bezpieczeństwa, technika rolnicza i leśna)
-Wydział Nauki o Żywności (kierunki: towaroznawstwo, gastronomia-sztuka kulinarna, technologia żywności i żywienie człowieka, inżynieria chemiczna i procesowa)
-Wydział Nauk o Środowisku (kierunki: rybactwo, turystyka i rekreacja, inżynieria środowiska, ochrona środowiska, akwakultura i bezpieczeństwo żywności)
-Wydział Prawa i Administracji (kierunki: prawo, administracja, bezpieczeństwo wewnętrzne)
-Wydział Studiów Technicznych i Społecznych (kierunki: pedagogika, mechanika i budowa maszyn)
-Wydział Sztuki (kierunki: edukacja artystyczna w zakresie sztuk plastycznych, edukacja artystyczna w zakresie sztuki muzycznej)
-Wydział Teologii (kierunki: teologia, prawo kanoniczne, nauki o rodzinie)
Przy uniwersytecie działają również jednostki ogólnouczelniane, w tym m.in.: Biblioteka Uniwersytecka, Szpital Uniwersytecki, Wydawnictwo UWM, Katedra UNESCO, Edukacji Nauczycielskiej i Doradztwa Zawodowego czy Regionalne Centrum Informatyczne, a także media uniwersyteckie takie jak: radio UWM FM, Gazeta Studencka i TV Kortowo. Uczelnia posiada też wiele agend kulturalnych i sportowych (Zespół Pieśni i Tańca „Kortowo”, Teatr Studencki Cezar, Akademicki Klub Płetwonurków \"Skorpena\", Chór im. prof. Wiktora Wawrzyczka) oraz ok. 140 kół naukowych. Każdy ze studentów ma obowiązek uczęszczania na zajęcia organizowane w Studium Języków Obcych oraz Studium Wychowania Fizycznego i Sportu.
Olsztyńskie juwenalia, zwane Kortowiadą, należą do najpopularniejszych w całym kraju. Natomiast sam kampus UWM zalicza się do najpiękniej zlokalizowanych polskich ośrodków akademickich.
Według rankingu Perspektyw Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w 2012 r. został sklasyfikowany na 26. miejscu wśród polskich szkół wyższych. Jego pozycja podniosła się o 4 miejsca w porównaniu z rokiem poprzednim. Niedawno ta olsztyńska uczelnia została także nagrodzona przez miesięcznik Forbes jako najdynamiczniej rozwijająca się firma w regionie oraz najlepsza szkoła wyższa z klasyfikowanych przez to czasopismo. Jak to podkreślają władze UWM nikt w Polsce nie ma takiego kampusu jak Kortowo, a uczelniane wyniki w sporcie i infrastrukturze sportowej nie mają sobie równych. UWM należy do programu Socrates-Erasmus, CIRCEOS i EUA.